Αντελάμι, Μπενεντέτο

(Benedetto Antelami, 1150; – 1225;). Ιταλός γλύπτης και αρχιτέκτονας. To επώνυμό του υποδηλώνει ότι ανήκε στην ομάδα των αντελαμών δασκάλων, που κατάγονταν από τη λίμνη του Κόμο και εργάστηκαν ως αρχιτέκτονες και διακοσμητές στη βόρεια Ιταλία κατά τον 12o αι. Ο Α. υπήρξε μεγάλος καλλιτέχνης με πλούσια πείρα· το πρώτο του ενυπόγραφο και χρονολογημένο έργο, η περίφημη Αποκαθήλωση στη μητρόπολη της Πάρμα (1178), που ανήκε ίσως σε έναν ευρύτερο εικονογραφικό κύκλο, μαρτυρεί ότι είχε παραμείνει στη Γαλλία. Ως γλύπτης oΑ. μελέτησε, εκτός από τη βυζαντινή, και την κλασική τέχνη. Όταν το 1196 ανέλαβε να ανεγείρει το Βαπτιστήριο της Πάρμα –ένα οκταγωνικό κτίριο, ίσως σε δικό του σχέδιο, πλουσιότατο σε ανάγλυφα (τύμπανα θυρωμάτων, παραστάδες, διακοσμητικές ζώνες) και σε περίοπτα αγάλματα (μορφές προφητών, προσωποποιήσεις των μηνών και των εποχών)– ήταν ήδη από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της ρομανικής γλυπτικής, με χαρίσματα εξαιρετικής ρυθμολογικής και αφηγηματικής πρωτοτυπίας. Τα γλυπτά του έχουν δύναμη και ρεαλισμό, παρά τη μεγάλη συνθετική τους αυστηρότητα. Toτελευταίο του έργο είναι το τύμπανο με την παράσταση του μαρτυρίου του αγίου Ανδρέα στο κεντρικό θύρωμα της ομώνυμης βασιλικής στο Βερτσέλι, οικοδόμημα στο οποίο ο καλλιτέχνης εργάστηκε πιθανώς και ως αρχιτέκτονας. ΟΑ. άσκησε μεγάλη επίδραση σε διάφορες ιταλικές περιοχές και ιδιαίτερα στην Εμίλια. «Αποκαθήλωση», ανάγλυφο του Μπενεντέτο Αντελάμι στη μητρόπολη της Πάρμα, το πρώτο χρονολογημένο (1178) και ενυπόγραφο έργο του. Η κομψότητα του ύφους στην αναπαράσταση των προσώπων μαρτυρά επίδραση της προβηγκιανής γλυπτικής και προαναγγέλλει τον λομβαρδικό ρεαλισμό (φωτ. Vaghi).